"Caillasses", Joëlle Sambi's poëzie slam gooit grind als een activistisch engagement 

Als u Joëlle Sambi nog niet kent, moet u "Caillasses". Deze eerste dichtbundel vol militante standpunten en politieke engagementen; ze schreef het met lef. Ze richt zich zowel tot de minderheden als tot hun onderdrukkers. Deze bundel met 35 gedichten, uitgegeven door L'Arbre De Diane, wordt ook op de planken gebracht met de hulp van Sara Machine, dus blijf op de hoogte.

Ik ontmoette Joëlle om te praten over haar kunst, meningen, samenwerkingen en projecten: 

Joëlle Sambi, uw eerste dichtbundel "Caillasses" heeft zojuist een literaire prijs ontvangen van de SCAM. Wat vind je ervan?

Ik ben er erg blij mee en om eerlijk te zijn was ik in het begin erg verrast. Eigenlijk is de prijs die ik heb gekregen voor mijn hele literaire carrière, dat wil zeggen mijn levenswerk op literair gebied. Zoals u weet heb ik vóór "Caillasses" verschillende ficties geschreven, zoals korte verhalen en een roman. Ook al denk ik dat de enthousiaste ontvangst die "Caillasses", mijn eerste dichtbundel, ten deel is gevallen niet zonder meer meetelt bij de toekenning van deze prijs. Ik voel me ook zeer vereerd omdat de SCAM een groep van collega kunstenaars en schrijvers is. Om dat soort erkenning te krijgen of op zijn minst opgemerkt te worden door je collega-schrijvers is altijd iets leuks.

Kun je ons iets meer vertellen over "Caillasses" Hoeveel van jezelf kunnen we in die gedichten terugvinden?

Dat is een goede vraag. Ik zou zeggen dat er alles over mezelf in staat en dan ook niets. Het is echt een boek dat ik met mijn lef heb geschreven, als ik dat mag zeggen. De verschillende onderwerpen die ik in het boek verken, hebben veel te maken met het feit dat ik een zwarte vrouw ben, dat ik een zwarte lesbienne ben en dat ik tussen België en Congo leef. Bovendien heb ik het ook over engagement en activisme, wat voor mij heel belangrijke onderwerpen zijn. Maar het is niet zomaar een onderwerp, het zijn belangrijke aspecten van mijn leven, mijn interacties, mijn vragen stellen, de beslissingen - goede of slechte - die ik neem. Mijn politieke engagementen, mijn acties en mijn militante standpunten zijn niet zomaar een aspect van mijn dagelijks leven, nee, ze omvatten elk aspect van mijn leven en dat, of ik het nu leuk vind of niet. Een van de soorten feedback die ik krijg over " Caillasses " is: "Er is veel woede in je schrijven, een soort woede in de manier waarop je dingen uitdrukt, maar tegelijkertijd is er veel zachtheid." Ik hou van dit dubbele-gezicht aspect van het boek omdat het ook vertaalt wat ik ben maar daarbuiten, breder wat anderen zoals ik zijn en/of doormaken. Ik denk dat het echt dingen zegt over hoe we navigeren als minderheid, als vrouw, als zwarte vrouw, als lesbienne, en als gewoon een burger, een allochtone burger, als een persoon die gelooft dat we allemaal gelijk zijn, of tenminste dat we dat zouden moeten zijn.

Kunt u de keuze voor de titel "Caillasses" verklaren? 

"Caillasses" zijn het grind, de stenen of bakstenen die tot kleine stukjes zijn gereduceerd. Er is tegelijkertijd het idee dat wij zijn wat men (tevergeefs) tot stof probeert te reduceren, maar ook dit minerale element dat schade aanricht wanneer men het naar je gezicht gooit. Het doet pijn, het laat sporen na... een beetje zoals de sporen die "Le Petit Poucet" ("Hop o' My Thumb" in het Engels) nalaat, dit jongetje dat steentjes op zijn weg laat vallen zodat de mensen zijn pad kunnen volgen. Het is helemaal niet het idee van de weg opgaan (ieder volgt zijn eigen weg) maar meer het idee van een spoor achterlaten, als een manier om te zeggen "wij waren, wij zijn". Niet dat ik mezelf beschouw als een persoon om te volgen. Het is meer dat er verschillende paden zijn die we kunnen nemen en het is aan ieder van ons om die te verkennen. Voor degenen wier ervaringen en verworvenheden voortdurend worden uitgewist, tot stof gereduceerd, is er een urgentie, een dwingende noodzaak van herinnering. "Caillasses" is ook iets dat je uit woede kunt gooien, dat je kunt breken of kunt gebruiken om dingen te breken die je eigenlijk pijn doen. Voor degenen wier ervaringen en verworvenheden voortdurend worden uitgewist, tot stof gereduceerd, is er een urgentie, een dwingende noodzaak tot herinnering. Er is een dubbel aspect in de betekenis van het woord dat als positief of negatief kan worden opgevat.

Dit is niet uw eerste gepubliceerde werk sinds de roman "Le monde est gueule de chèvre"kwam uit in 2008. Hoezeer is je schrijven sindsdien geëvolueerd?

Vreemd genoeg was poëzie de eerste vorm van schrijven die ik beoefende, en wel vanaf het moment dat ik verwoed begon te schrijven op 12-jarige leeftijd. Ik liet de poëzie echter varen en verdiepte me in fictie, waarbij ik grenzen trok tussen deze genres die niet getrokken hoefden te worden. Vervolgens, naarmate mijn artistieke praktijk vorderde, heb ik - bewust of onbewust - de kloven tussen mijn geschriften en hun vormen verkleind. Momenteel werk ik aan mijn volgende roman. Ik had poëzie nooit beschouwd als iets dat een invloed op mij zou hebben of een rol zou spelen in mijn schrijven. Toen ik in 2015 het podium op begon te gaan met slam poetry of spoken word, realiseerde ik me hoe poëzie iets kon worden dat ik kon gebruiken, in feite gebruikte ik het al. Ik werd me bewust van de mate waarin poëzie al mijn woorden, mijn producties, etc. doordrong. Er is geen echte grens tussen essays, poëzie, en fictie hier gezien als literaire genres. Al deze vormen van schrijven kunnen elkaar beïnvloeden. Ik geloof wel dat poëzie overal is en dat je een heel krachtig academisch en evenwichtig essay kunt schrijven op een heel poëtische manier die veel meer mensen raakt. Ik denk dat dat is waar ik nu sta. Ik lees graag, en mijn schrijven werd gevoed door het werk van Toni Morrison en Audre Lorde. Toni Morrison is een fantastische romanschrijfster en essayiste. Ze schreef een essay over zelfliefde vlak voor ze overleed. Het is een reeks artikelen en interviews die ze gaf en die zeer krachtig en poëtisch is. Als je een roman van Toni Morrison leest, en dan dat essay, realiseer je je dat er geen echt verschil is in de manier van schrijven. Je kunt zien dat het dezelfde persoon is en hoe krachtig haar manier van schrijven is. Ze laat zich niet tegenhouden door de barrière die we gewoonlijk opwerpen tegen een ander soort schrijven. Ik hou van het idee dat poëzie invloed heeft op alles wat ik doe. Sinds ik die eerste roman schreef, heb ik mezelf op een bepaalde manier vrijer gelaten.

Je bent een multi-getalenteerde artiest! Slam is het medium waarmee we je op het podium kunnen zien optreden. Je hebt aan veel shows meegewerkt (Congo Eza, Fusion, Angles Morts, Koko Slam Gang, Witches on stage). Je bent ook jury in het Belgische Theatre des Doms in Avignon Kunnen we je binnenkort weer op het podium verwachten?

"Angles Morts" is mijn eerste scène als regisseur, "Fusion" is een creatie die slam en krump mengt met danseres Hendrickx Ntela en "Koko Slam Gang" is slam poëzie met Congolese grootmoeders, Lisette Lombé en mij en is geregisseerd door Rosa Gasquet. Ik werk er hard aan om terug op het podium te komen en daarnaast heb ik dit specifieke project dat gelinkt is aan "Caillasses". Het is een beetje dezelfde esthetiek als een concert, maar het is in feite slam poetry met elektronische muziek. We speelden twee weken geleden op het "Witches On Stage" evenement. Ik zal zeer binnenkort op het podium staan, deze zomer met "Caillasses" waarschijnlijk op een groot festival. In het volgende jaar, ben ik van plan om meer terug te gaan naar het theater soort podia. Er is geen grens voor mij of ik nu een slam poetry show doe of een theater stuk. Het belangrijkste is dat ik op het podium sta, maar dat ik op het podium mijn waarheid spreek.

U bent een queer afrofeministische militante en activiste, medevoorzitter van de EuroCentraal-Aziatische Lesbische Gemeenschap, lid van het Belgisch Netwerk voor Zwarte Levens, inwoner van Café Congo. Verrijkt en versterkt deze intersectionaliteit werkelijk je werk?

Nou, het is wie ik ben. Ik denk dat er een verband is tussen al die plaatsen. Zoals ik al eerder zei, ik ben lesbisch. Een zwarte allochtone lesbienne. En omdat ik lesbisch ben, denk ik dat ik probeer om ruimtes te vinden en te navigeren binnen ruimtes die niet te kwetsend voor me zijn. Dat is waarom ik eindig bij Café Congo dat is een decoloniale queer feministische zelf-leide ruimte. We krijgen geen subsidies, maar we hebben deze ruimte voor ons allemaal om samen te komen. We betalen onze huur en dan hebben we een ruimte waar we kunnen werken en creëren. Het is als een maquis, een plek waarvan je weet dat je er naartoe kunt gaan en dan gewoon kunt creëren, debatteren, maken wat je maar wilt om tegen het patriarchaat te vechten. Op een meer "institutionele" kant, ben ik de voorzitter van Euro Centraal Aziatische Lesbische GemeenschapHet is het eerste Europese en Centraal-Aziatische lesbische feministische en intersectionele netwerk. Ons doel is om een beweging en een platform op te bouwen voor lesbiennes door lesbiennes, om het gebrek aan financiering voor lesbisch georiënteerde projecten en door lesbiennes geleide organisaties in heel Europa en Centraal-Azië aan te pakken en te veranderen. Het idee is om verbindingen te vormen, kennis te delen, gemeenschappelijke talen te vinden en onze diversiteit te begrijpen, bruggen te bouwen die veel verder reiken dan de tijd en de ruimte waarin ze plaatsvinden. Ik maak ook deel uit van "Moeders en Dochters"dat is een Brussels lesbisch en trans collectief en bar. Ik heb altijd geloofd dat dichters en artiesten deel uitmaken van de maatschappij. Ik schrijf bijvoorbeeld geen science-fiction, ik schrijf over onze omstandigheden, of die nu uit geluk of verdriet bestaan. Het is gewoon ons gewone leven. Al die ongelooflijke queer, lesbische, transseksuele mensen die ik in die ruimtes ontmoet, zijn degenen die me zoveel inspiratie geven om verhalen te vertellen. Hun verhalen geven me kracht om door te gaan of woede om over te schrijven. Ik denk dat het tegenwoordig niet zo makkelijk is om plekken te vinden waar je je echt kunt ontwikkelen en kunt groeien. Dat zijn de ruimtes waar ik dat kan doen, en die mijn werk verrijken.

Je bent echt betrokken bij de Brusselse queer gemeenschap. Jullie nemen deel aan veel evenementen. Zijn er toekomstige samenwerkingen waar we meer over willen weten?

Ik ben dit jaar geassocieerd artiest bij Theatre National. Dat is een grote stap voor mij. Het is een grote sprong van meer alternatieve ruimtes naar een meer geïnstitutionaliseerde ruimte. Het is een uitdaging voor mij voor de komende vijf jaar. Er is ook de samenwerking "Caillasses" op het podium met de artieste Sara Machine. Overdag is ze imker, en 's nachts maakt ze afro house en elektronische beats. We zullen deze zomer samen op het podium staan en ik ben erg blij met die samenwerking. Ik werk ook samen met La Balsamine (Bruxelles), Théâtre de l'Ancre (Charleroi) en de organisatie Lezarts Urbains op een solo slam project. Er zijn nog vele andere samenwerkingen die ik zal hebben, maar tot nu toe zijn dat degene waar ik het over wil hebben. Ook de aankomende terugkeer van de FatSabbat collectief in Brussel. Het is een collectief van vrouwen voor vrouwen, van queer voor queer, van POC voor POC. Ik kan niet wachten, blijf op de hoogte!

Hoe zit het met je "Pinkshasa Diaspora" documentaire project? Vertel ons er alles over!

Het is veel in beweging geweest sinds ik in 2018 begon en nu is het mijn doel om dit volgende jaar te gebruiken om het af te maken. Het heeft me een tijdje gekost omdat video's en filmmaken niet echt mijn vakgebied zijn. Ik heb echt de tijd genomen om te leren en om de manier waarop ik naar dingen kijk als het ware op te bouwen om het juiste materiaal te vinden. Ik heb veel ongelooflijke interviews en beelden gemaakt, hier en in Kinshasa. Het project evolueert nog steeds en ik heb ook een manier gevonden om er poëzie in te verwerken. Ik zit nu bijna in de laatste stap, het kiezen en selecteren van de beelden die de uiteindelijke montage zullen halen. Hopelijk is het de bedoeling dat de film in 2023 klaar is.

Foto credits : Philippe Braquenier, Tulitu, Sophie Souklas, Lyse Ishimwe, Barbara Buchmann-Cotterot