Een moderne, queer en geëngageerde jazz: ontmoeting met de groep Anaphora

Maak kennis met Filippo Deorsola, Belgisch-Italiaanse queer artiest, pianist, improvisator en componist, geboren en getogen in Brussel. Filippo verliet de stad voor enkele jaren om zijn passie voor muziek voort te zetten aan het Rotterdams Conservatorium. Nu is hij weer thuis in de Belgische hoofdstad, componeert hij voor kleine en grote ensembles en onderzoekt hij via verschillende expressiemiddelen welke rol queer artiesten in de huidige maatschappij kunnen spelen en hoe kunst en muziek een kracht voor verandering kunnen zijn.

Hij leidt het Belgisch-Italiaans-Singaporese Trio Anaphora, dat in april 2022 zijn eerste album Lexicon I heeft uitgebracht.

Het trio heeft een week lang een artistieke residentie in het Jazz Station in Brussel en zal gloednieuw materiaal presenteren dat voortkomt uit deze week van muziek maken in het Italiaans Instituut voor Cultuur op vrijdag 3 maart.

We hebben Filippo geïnterviewd voor een exclusief kijkje in zijn werk en zijn residentie bij Anaphora.

Hoe bent u met piano en muziek begonnen en hoe verloopt uw artistieke reis?

Alles begon heel toevallig. Als kind was ik erg onhandig. Ik herinner me dat ik flessendoppen verkeerd omdraaide - misschien omdat ik linkshandig was? - of dat ik mijn schoenen niet kon strikken en andere elementaire handigheidjes. Toen ik zes was, zei mijn Italiaanse oma zoiets als: "Het is niet mogelijk dat dit kind niets kan doen met deze handen." Daarom werd ik als kind ingeschreven voor pianolessen. Het is nogal ironisch dat dit vervolgens leidde tot het beginnen met piano. Sindsdien ben ik niet meer gestopt. Het is ook mijn grootmoeder die me, toen ik een tiener was, aanspoorde om jazzlessen te gaan volgen.

Ik ben mijn Nonna dus zeer dankbaar dat zij mij deze belangrijke muzikale input in mijn leven heeft gegeven.

De projecten ontvouwen zich ook langzaam:

Naast het werk met mijn trio AnaphoraIk heb een Piano Solo project met elektronica, objecten en mijn eigen gesproken teksten dat langzaam vorm krijgt.

Een andere band waar ik graag deel van uitmaak is... Kinestatisch. We doen veel elektro-akoestische dingen, vaak met audio-reactieve visuals en gesproken woord. We proberen debatten en reflecties over digitaliteit, bewaking en gemeenschap te integreren met behulp van andere kunstenaars en media.

Ik begon M.A.D. Collective (Mutually Assured Deconstruction) samen met de Italiaanse saxofonist Andrea Leone. We proberen kunstenaars en denkers van verschillende disciplines, herkomst en achtergronden bij elkaar te brengen om samen te discussiëren en te produceren. Sinds de pandemie ligt het collectief helaas stil.

Het is voor mij erg belangrijk om te proberen meer theoretische visies en reflecties samen te brengen met concrete praktijken en ervaringen vanuit een diverse achtergrond, zowel wat betreft artistieke discipline als identiteit, in de vele vormen die deze kan aannemen.

Hoe reflecteert u op uw queer identiteit in uw werk?

Ik heb de afgelopen jaren veel nagedacht over hoe ik mijzelf publiekelijk kon presenteren als queer artiest. Dit was om mijn eigen persoonlijke redenen van doorwerken en acceptatie van mezelf, maar ook omdat ik tot voor kort mijn muziek niet op een coherente manier kon verbinden met mijn identiteit. De mate waarin hedendaagse klassieke muziek en jazz zijn geïnstitutionaliseerd, en het feit dat ik oorspronkelijk alleen instrumentaal werkte binnen de geïmproviseerde muziek, maakten het enigszins uitdagend om een betekenisvolle kijk op queer identity te integreren.

Ik denk dat het ook onwettig voelde om mezelf als kunstenaar zo te presenteren. Ik had het geluk in een progressieve familie en omgeving te zijn opgevoed. Veel van de problemen waarmee ik te maken kreeg, lagen bij mezelf, bij innerlijke emoties die ik heel lang heb moeten verwerken. Al die giftige beelden over wat we "zouden moeten" zijn, over gender en seksualiteit die onze geest en onze maatschappij bevolken, en die altijd zeer concrete, gewelddadige en tastbare gevolgen hebben.

Pas in de laatste drie jaar, mede door kostbare ontmoetingen in Nederland, kon ik mezelf volledig accepteren en delen van mijn identiteit onder ogen zien. Het zijn altijd ontmoetingen met andere lichamen, andere zielen die je eigen richting in het leven kunnen veranderen. Deze notie van gemeenschap is erg belangrijk in mijn werk omdat het erg belangrijk is geweest in mijn leven. Bij het creëren van een queer artistiek gebaar is het voor mij van fundamenteel belang om terug te keren naar deze notie van gemeenschap, zij het misschien op een meer esthetische manier.

Je spreekt over een Queer artistiek gebaar, maar wat bedoel je precies? Kun je ons meer vertellen?

Ik ben me steeds meer gaan verdiepen in queerfilosofie en genderstudies, met name Donna Haraway (die ik iedereen van harte aanbeveel te lezen, haar werk is ongelooflijk), Judith Butler en David Halperin. Ik denk dat queerness betrekking heeft op levens en ervaringen buiten de instellingen, in de marge van wat als "normaal" of "legitiem" wordt beschouwd. Ik denk dat vanuit deze marges krachtige verhalen kunnen worden verteld en zijn verteld. Deze verhalen kunnen de grenzen herdefiniëren van wat "legitiem" en wat "normaal" is. Jazz was in die zin ook een soort queer gebaar.

Laat me eerst zeggen dat we absoluut de problematische houdingen tegenover LGBTQIA+ moeten erkennen die delen van de Jazz muziek in haar geschiedenis hebben bevolkt. Maar ik denk dat we tegelijkertijd ook moeten erkennen dat Jazz in zijn oorsprong een muziek was die gecreëerd werd door Afro-Amerikaanse gemeenschappen die zich niet volledig of zelfs helemaal niet konden bevestigen binnen de mainstream (d.w.z. blanke, cis-heteronormatieve) politieke en culturele instellingen. Jazz was de bevestiging van identiteiten in de marge, en creëerde een ruimte waar gemarginaliseerde mensen konden samenkomen en zich op een radicaal ongebonden manier konden uitdrukken, via improvisatie, die de eigen taal en identiteit van een muzikant sterk benadrukt. Improvisatie is op zoveel manieren een positieve bevestiging van iemands leven en identiteit dat ik hier niet kan uitwerken. Verder is er ook een grote geschiedenis van LGBTQIA+ muzikanten actief binnen de Jazz (Fred Hersch, Gary Burton, Billy Strayhorn en Bessie Smith om er een paar te noemen).

Hoe dan ook, gewoon kunst maken, dat verandert iets. Nieuwe dingen worden mogelijk, doordat lichamen samenkomen en collectief creëren. Bijvoorbeeld: wat verandert er voor een klein blank kind in een gesegregeerd Amerika over 50 jaar als hij een Afro-Amerikaan trompet ziet spelen op de mooiste en meest uitgebreide manieren? Of wanneer Drag Queens naar scholen komen om te vertellen... verhalen aan jonge kinderen? Of met Brussels evenement zoals Propaganda? Welke dingen worden mogelijk; welke veranderingen worden grijpbaar?

Er is een mooie gedachte van de Franse filosoof, Gilles Deleuzedie ongeveer zo gaat: kunst en filosofie hebben geen "macht". Het zijn geen instellingen. Ze kunnen geen gewelddadige controle uitoefenen zoals een staatsapparaat (segregatie, discriminatie op grond van geslacht, beperking van de lichamelijke autonomie enz.) Het enige wat ze kunnen doen is zich bezighouden met pour-parleys. Discursieve en creatieve guerrilla's dus. En dat is het enorme potentieel van kunst en filosofie. Het creëert lijnen van verzet van waaruit nieuwe metaforen en beelden kunnen worden bedacht over wie we zijn en kunnen zijn, en hoe we samen op deze aarde bestaan.

Een laatste vraag: kunt u ons iets meer vertellen over de richting die u met Anaphora wilt inslaan tijdens haar residentie in Jazz Station?

We hebben met de band het idee gehad om over te gaan op meer meditatieve en langzaam bewegende muzikale structuren. Veel van de Japanse Gagaku Muziek en Indonesische Gamelandus proberen we te denken in ritmische cycli en herhalingen. Dit heeft me ertoe gebracht wat onderzoek te doen naar het begrip Ritueel. Een ritueel is een reeks vaste handelingen (gezang, lichaamsbewegingen, ritmische cycli, op vaste manieren herhaald) die door historische praktijken zijn vastgelegd. Wij zijn dan geïnteresseerd in de vraag hoe dit idee van ritueel kan worden ondermijnd, verplaatst, verdaagd en ter discussie gesteld. Ik vraag me af: zijn traditionele genderbeelden en binaire identiteit ook niet een soort ritueel? Een die zich in onze samenleving heeft genesteld? Hoe kunnen we deze sedimentatie verstoren?

We willen geen definitief antwoord geven op deze vragen, maar eerder een ingang bieden voor discussie, door middel van muziek, over deze thema's. Een collectieve pour-parley.

Ik denk dat je naar de concert in het Italiaanse Instituut om er alles over te weten te komen! Het concert wordt gevolgd door een discussie, waarbij we deze vragen samen met het publiek en vooral met de LGBTQIA+ gemeenschap, die volgens mij heel wat belangrijke standpunten over deze onderwerpen te delen heeft, verder willen uitdiepen. We hopen je dus te zien op vrijdag 3 maart!

Gratis en verplicht te reserveren: Tickets Hier - Concerto "On the Grammar of a [Bloom] " del gruppo Anaphora Biglietti, Ven, 03 mar 2023 alle 19:30 | Eventbrite
Facebook evenement: https://fb.me/e/2fgK92HdI